Laporoskopik əməliyyatlar
Ginekoloji laporoskopik əməliyyatlar
Müasir günümüzdə ginekoloji əməliyyatların 90%-i laporoskopik yolla həyata keçirilir. Aşağıdakı patologiyalar zamanı laporoskopiya tətbiq edilir:
* uşaqlıqdankənar hamiləlik
* yumurtalıqların kista və şiş xəstəlikləri
* yumurtalıqların apopleksiyası
* uşaqlıq axarları səbəbindən baş verən sonsuzluq
* uşaqlığın kistası və şiş xəstəlikləri
* endometrioz
* bir sıra cərrahi ginekoloji xəstəliklər
Uşaqlıqdankənar hamiləlik – uşağın uşaqlıqda deyil, uşaqlıq axarlarında inkişaf etdiyi zaman baş verir. Patologiyanın adı hamiləliyin lokalizasiyasından asılı olaraq adlandırılır. Bu patologiya yumurtalıqlarda və qarın boşluğunda da əmələ gələ bilir. Bu hamiləlik tez bir zamanda(5-6 həftədə)pozulur. Müayinə olunduğu zaman uşaqlıqdankənar hamiləliyin diaqnozunu əvvəlcədən təyin etmək mümkündür.
Uşaqlıqdankənar hamiləliyin sonu xoşagəlməz olur. Bu zaman axarların cırılması, axarlarda abort, dölün inkişaf etdiyi digər yerlərin partlaması baş verə bilir. Bu zaman isə sürətli qanaxmalara və hətta qadının ölümünə səbəb olur. Uşaqlıqdankənar hamiləlik diaqnozunun qoyulması əməliyyatın baş verməsinə göstəriş sayılır. Əməliyyat zamanı qanaxma olarsa əsas məqsəd qanaxan damarın koaqulyasiyası hesab olunur.
Yumurtalığın kista əməliyyatı yumurtalığın yan və ya üst hissəsində maye toplanması, ağrı simptomunun olması zamanı qaçılmaz olur. Əksər hallarda ağrı simptomu olmaya da bilir. Yumurtalığın kistası yumurtalıq kapsulunun partlaması, kista ayaqcıqlarının burulması, qanaxma ilə müşayət oluna bilir. Bu əlamətlər olan zaman yeganə çıxış yolu əməliyyatdır. Yumurtalıq kistasının bir çox növlərinin müalicəsi cərrahi üsulladır. Yumurtalıqlarda iri zədələnmələr olduğu zaman əməliyyat vasitəsilə o tamamilə xaric edilir.
Yumurtalığın şiş xəstəlikləri zamanı da cərrahi müalicədən istifadə edilir. Ağır patologiya dizqnozu qoyulduğu zaman isə ekstern əməliyyat tətbiq etmək lazım gəlir. Kista kiçik olduqda və ətraf toxumanın zədələnmədiyi halda əməliyyat vaxtı kista xaric olunur, yumurtalıq isə saxlanılır. İri kistalar zamanı isə orqan zədələndiyi üçün kista ilə birlikdə yumurtalıq da xaric olunur.
Yumurtalığın şiş xəstəliyi xoşxassəli(kistoma, fibroma, dermoid kista, follikuloma və s.) və bədxassəli(birincili və metastatik)ola bilir. Yumurtalıqların şiş xəstəlikləri zamanı şiş toxuması iri olduqda proses ağrısız və simptomsuz olur, yanlız qarınıln ölçüsü böyüyür. Şiş toxuması bədxassəli olduqda isə həyat əhəmiyyətli patoloji əlamətlər meydana çıxır. Bu zaman xəstəliyin müalicəsi yanlız cərrahi yolladır və əməliyyat yumurtalıqların xaric olması ilə sonlanır. Yaşlı qadınlarda əməliyyat zamanı hət iki yumurtalıq xaric edilir, uşaqlıq artımları ilə birlikdə amputasiya edilir. Əməliyyat açıq üsulla həyata keçirilir və ətrafdakı limfa vəziləri də çıxarılır.
Yumurtalıqların apopleksiyası – ovulyasiya zamanı qanaxmanın olması (yumurtahüceyrənin xaric olması)ilə müşayət edilir. Bu patologiya qadının həyatı üçün təhlükəli ola bilir və ekstern cərrahi müdaxilə tələb edir. Əməliyyat zamanı qanaxma yeri cərrahi saplarla tikilir, yumurtalıqlar vəziyyətnindən asılı olaraq çıxarılır və ya saxlanılır.
Uşaqlıq axarları səbəbli sonsuzluq – qadınların hamilə qala bilməsinə mane olur. Bu axarların tutulması səbəbindən baş verir. Axarların ən geniş tutulma səbəbi isə iltihabi infeksion xəstəliklərdir. Axarların tutulması diaqnozu bir neçə üsulla təyin edilir. Patologiyanı aradan qaldırmaq üçün isə axarların təmizlənməsi(su ilə yuma, kimoqamma, pnevmotubasiya, ən çox uşaqlığa hava və ya fizioloji məhlul vuraraq axarların təyin edilib yuyulması)lazımdır. Uşaqlıq axarları səbəbli meydana çıxan sonsuzluğu aradan qaldırmaq üçün laporoskopik əməliyyat tətbiq edilir.
Uşaqlığın şiş xəstəliyi - xoşxassəli(mioma, fibromioma), keçirici(poliplər, endometriyanın hiperplazziyası, adenomatoz) və bədxassəli (sarkoma, bədxassəli törəmə, karsinoma, xorionepitelioma və s.) ola bilir. Şiş xəstəliklərinin müalicəsi birmənalı olaraq konservativ yolla həyata keçirilir. Əməliyyatın genişliyi patoloji nahiyənin həcmindən asılı olur. Əməliyyat zamanı kiçik düyünlərdən tutmuş iri törəmələrə qədər aşkar edilə bilir və xaric olunur. Əgər müalicə mütləq olaraq cərrahi vasitə hesab edilərsə o zaman şiş toxumasının ölçüsü nəzərə alınır və buna uyğyn olaraq əməliyyat növü təyin edilir. Əməliyyat isə patolojiyanın həcmindən asılı olaraq bütün ginekoloji orqanların xaric edilməsi ilə yekunlaşa bilir. Şiş toxuması kiçik və yayılmamış olduqda isə laporoskopik əməliyyat təyin edilir.
Endometrioz – uşaqlıq divari və uşaqlıq yolunda əmələ gəlir və atipik yerlədə artan patologiyadır. O uşaqlıq yolu divarında, cinsi orqanlar sistemində, sidik kisəsində, konyuktivada və s. toxumalarda meydana gələ bilir. Endometrioz zamanı endometrik toxuma təbəqəsi zədələnir Bu aybaşı zamanı çoxlu miqdarda qanitirmə, ağrılı aybaşı ilə müşahidə edilir. Xəstəlik zamanı aybaşı sikli pozulur, bağırsaq fəaliyyətində ləngimələr meydana çıxır. Endometrioz zamanı xəstələr bağırsaq möhtəviyyatını xaricə çıxarmaqda çətinlik çəkirlər. Müalicə konservativdir və laporosskopioya vasitəsilə həyata keçirilir. Əməliyyat zamanı zədələnmiş nahiyə xaric edilir.
Uşaqlığın təmizlənməsi geri qayıdan və ya geriqayıtmayan ola bilir.
Uşaqlıq boşluğunun təmizlənməsi arzu edilməyən hamiləliyin dayandırtılması məqsədilə tərtib edilir. Bu zaman uşaqlıq axarlarının ağız hissəsi tikilir, koaqulyasiya edilir və ya da rezin halqa qoyulur. Sonuncu əməliyyat son zamanlar öz effektini az göstərir. Bu üsul tərtib edildiyi zaman qadınlar sonralar hamilə qala bilirlər.
Mikrocərrahiyyə yolu ilə axarların blokada edilməsi zamanı da hamiləliyin qarşısını almaq mümkündür. Bu çətin bir əməliyyatdır.
Sterilizasiya əməliyyatına göstərişin olma səbəbləri müxtəlifdir. Bu əməliyyatın tətbiq olunmasına müalicə həkimi qərar verir, onun laporoskopik və ya açıq yolla tətbiq olunmasını müəyyən edir.
Qadınlarda ağır ürək xəstəlikləri, qanın laxtalanma qabiliyyətinin olmaması, peritonit, kiçik çanaq orqanlarının iltihabi xəstəlikləri laporoskopik əməliyyatın baş verməsinə əks göstəriş sayılır.
Laporoskopik əməliyyatın texnikası
Əksər ginekoloji laporoskopik əməliyyatlar(histereskipiya, mioektamiya və iri əməliyyatlardan başqa digər əməliyyatlar)üç tərəfdən kiçik dəlik açmaqla həyata keçirilir. Bu zaman göbək nahiyədən 10 mm dərinə troakar yeridilir. Qarının aşağı hissəsindən isə iki 0,5 sm ölçüdə troakar açılır. Bu tibbi alətlərin (bıçaq, zajim, biopsiya şporis, iynətutucu və s.) köməyi ilə həyata keçirilir. Alətlər qanaaxmanın nəzarət altına alınması, daxili orqanlara zədə dəyməməsi nəzərə alınaraq həyata keçirilir. Troakar nahiyə 0,5 sm ölçüdə olan yara yapışdırıcısı ilə bağlanır. Dərialtı tikişlər həmin nahiyənin alt hissəsində dəri altında qoyulur. Əməliyyat adətən narkoz altında həyata keçirilir. Bəzi xəstəxanalar isə laporoskopiya əməliyyatını yerli kombinəedilmiş keyləşdirmə yolu ilə həyata keçirir.
Hospitalizasiyanın müddəti və əməliyyatdan sonrakı rejim
Ənənəvi ginekoloji əməliyyatlar zamanı xəstə 10-15 gün xəstəxanada qalır, onun tikişləri isə 6-8 gündən sonra sökülür. Tikişlərin yeri və xəstənin vəziyyəti isə 1,5-2 aya bərpa olunur.
Laporoskopik əməliyyatdan sonra isə xəstə narkozdan ayıldıqdan sonra ona yataq rejimi təyin edilir, əməliyyat olan gün axşam xəstəyə az miqdarda maye içməyə icazə verilir. Əməliyyat gününün səhəri xəstə ayağa qaldırılır, yüngül yemək yeyir. Laporoskopiya əməliyyatından 3-6 gün sonra xəstə evə buraxılır, ilk iki həftə ərzində xəstəyə yara yerlərini yod və ya marqanes məhlulu ilə silmək məsləhət görülür. Bu əməliyyatdan sonra xəstələr 2-3 həftədən fiziki işlərini davam etdirə bilirlər.
Laporsokopiya əməliyyatının üstün cəhətlərindən biri az zədələnmə ilə müşayət edilməsidir. Bu əməliyyat zamanı qarında çapıq toxuma izləri qalmır, kosmetik görüntü pozulmur, əməliyyatdan sonra ağrılar baş vermir. Xəstə stasionarda az müddət qalır və tez reabilitasiya olur. Laporoskopiya əməliyyatının çatışmayan cəhətləri demək olar ki, yoxdur.
Müasir günümüzdə ginekoloji əməliyyatların 90%-i laporoskopik yolla həyata keçirilir. Aşağıdakı patologiyalar zamanı laporoskopiya tətbiq edilir:
* uşaqlıqdankənar hamiləlik
* yumurtalıqların kista və şiş xəstəlikləri
* yumurtalıqların apopleksiyası
* uşaqlıq axarları səbəbindən baş verən sonsuzluq
* uşaqlığın kistası və şiş xəstəlikləri
* endometrioz
* bir sıra cərrahi ginekoloji xəstəliklər
Uşaqlıqdankənar hamiləlik – uşağın uşaqlıqda deyil, uşaqlıq axarlarında inkişaf etdiyi zaman baş verir. Patologiyanın adı hamiləliyin lokalizasiyasından asılı olaraq adlandırılır. Bu patologiya yumurtalıqlarda və qarın boşluğunda da əmələ gələ bilir. Bu hamiləlik tez bir zamanda(5-6 həftədə)pozulur. Müayinə olunduğu zaman uşaqlıqdankənar hamiləliyin diaqnozunu əvvəlcədən təyin etmək mümkündür.
Uşaqlıqdankənar hamiləliyin sonu xoşagəlməz olur. Bu zaman axarların cırılması, axarlarda abort, dölün inkişaf etdiyi digər yerlərin partlaması baş verə bilir. Bu zaman isə sürətli qanaxmalara və hətta qadının ölümünə səbəb olur. Uşaqlıqdankənar hamiləlik diaqnozunun qoyulması əməliyyatın baş verməsinə göstəriş sayılır. Əməliyyat zamanı qanaxma olarsa əsas məqsəd qanaxan damarın koaqulyasiyası hesab olunur.
Yumurtalığın kista əməliyyatı yumurtalığın yan və ya üst hissəsində maye toplanması, ağrı simptomunun olması zamanı qaçılmaz olur. Əksər hallarda ağrı simptomu olmaya da bilir. Yumurtalığın kistası yumurtalıq kapsulunun partlaması, kista ayaqcıqlarının burulması, qanaxma ilə müşayət oluna bilir. Bu əlamətlər olan zaman yeganə çıxış yolu əməliyyatdır. Yumurtalıq kistasının bir çox növlərinin müalicəsi cərrahi üsulladır. Yumurtalıqlarda iri zədələnmələr olduğu zaman əməliyyat vasitəsilə o tamamilə xaric edilir.
Yumurtalığın şiş xəstəlikləri zamanı da cərrahi müalicədən istifadə edilir. Ağır patologiya dizqnozu qoyulduğu zaman isə ekstern əməliyyat tətbiq etmək lazım gəlir. Kista kiçik olduqda və ətraf toxumanın zədələnmədiyi halda əməliyyat vaxtı kista xaric olunur, yumurtalıq isə saxlanılır. İri kistalar zamanı isə orqan zədələndiyi üçün kista ilə birlikdə yumurtalıq da xaric olunur.
Yumurtalığın şiş xəstəliyi xoşxassəli(kistoma, fibroma, dermoid kista, follikuloma və s.) və bədxassəli(birincili və metastatik)ola bilir. Yumurtalıqların şiş xəstəlikləri zamanı şiş toxuması iri olduqda proses ağrısız və simptomsuz olur, yanlız qarınıln ölçüsü böyüyür. Şiş toxuması bədxassəli olduqda isə həyat əhəmiyyətli patoloji əlamətlər meydana çıxır. Bu zaman xəstəliyin müalicəsi yanlız cərrahi yolladır və əməliyyat yumurtalıqların xaric olması ilə sonlanır. Yaşlı qadınlarda əməliyyat zamanı hət iki yumurtalıq xaric edilir, uşaqlıq artımları ilə birlikdə amputasiya edilir. Əməliyyat açıq üsulla həyata keçirilir və ətrafdakı limfa vəziləri də çıxarılır.
Yumurtalıqların apopleksiyası – ovulyasiya zamanı qanaxmanın olması (yumurtahüceyrənin xaric olması)ilə müşayət edilir. Bu patologiya qadının həyatı üçün təhlükəli ola bilir və ekstern cərrahi müdaxilə tələb edir. Əməliyyat zamanı qanaxma yeri cərrahi saplarla tikilir, yumurtalıqlar vəziyyətnindən asılı olaraq çıxarılır və ya saxlanılır.
Uşaqlıq axarları səbəbli sonsuzluq – qadınların hamilə qala bilməsinə mane olur. Bu axarların tutulması səbəbindən baş verir. Axarların ən geniş tutulma səbəbi isə iltihabi infeksion xəstəliklərdir. Axarların tutulması diaqnozu bir neçə üsulla təyin edilir. Patologiyanı aradan qaldırmaq üçün isə axarların təmizlənməsi(su ilə yuma, kimoqamma, pnevmotubasiya, ən çox uşaqlığa hava və ya fizioloji məhlul vuraraq axarların təyin edilib yuyulması)lazımdır. Uşaqlıq axarları səbəbli meydana çıxan sonsuzluğu aradan qaldırmaq üçün laporoskopik əməliyyat tətbiq edilir.
Uşaqlığın şiş xəstəliyi - xoşxassəli(mioma, fibromioma), keçirici(poliplər, endometriyanın hiperplazziyası, adenomatoz) və bədxassəli (sarkoma, bədxassəli törəmə, karsinoma, xorionepitelioma və s.) ola bilir. Şiş xəstəliklərinin müalicəsi birmənalı olaraq konservativ yolla həyata keçirilir. Əməliyyatın genişliyi patoloji nahiyənin həcmindən asılı olur. Əməliyyat zamanı kiçik düyünlərdən tutmuş iri törəmələrə qədər aşkar edilə bilir və xaric olunur. Əgər müalicə mütləq olaraq cərrahi vasitə hesab edilərsə o zaman şiş toxumasının ölçüsü nəzərə alınır və buna uyğyn olaraq əməliyyat növü təyin edilir. Əməliyyat isə patolojiyanın həcmindən asılı olaraq bütün ginekoloji orqanların xaric edilməsi ilə yekunlaşa bilir. Şiş toxuması kiçik və yayılmamış olduqda isə laporoskopik əməliyyat təyin edilir.
Endometrioz – uşaqlıq divari və uşaqlıq yolunda əmələ gəlir və atipik yerlədə artan patologiyadır. O uşaqlıq yolu divarında, cinsi orqanlar sistemində, sidik kisəsində, konyuktivada və s. toxumalarda meydana gələ bilir. Endometrioz zamanı endometrik toxuma təbəqəsi zədələnir Bu aybaşı zamanı çoxlu miqdarda qanitirmə, ağrılı aybaşı ilə müşahidə edilir. Xəstəlik zamanı aybaşı sikli pozulur, bağırsaq fəaliyyətində ləngimələr meydana çıxır. Endometrioz zamanı xəstələr bağırsaq möhtəviyyatını xaricə çıxarmaqda çətinlik çəkirlər. Müalicə konservativdir və laporosskopioya vasitəsilə həyata keçirilir. Əməliyyat zamanı zədələnmiş nahiyə xaric edilir.
Uşaqlığın təmizlənməsi geri qayıdan və ya geriqayıtmayan ola bilir.
Uşaqlıq boşluğunun təmizlənməsi arzu edilməyən hamiləliyin dayandırtılması məqsədilə tərtib edilir. Bu zaman uşaqlıq axarlarının ağız hissəsi tikilir, koaqulyasiya edilir və ya da rezin halqa qoyulur. Sonuncu əməliyyat son zamanlar öz effektini az göstərir. Bu üsul tərtib edildiyi zaman qadınlar sonralar hamilə qala bilirlər.
Mikrocərrahiyyə yolu ilə axarların blokada edilməsi zamanı da hamiləliyin qarşısını almaq mümkündür. Bu çətin bir əməliyyatdır.
Sterilizasiya əməliyyatına göstərişin olma səbəbləri müxtəlifdir. Bu əməliyyatın tətbiq olunmasına müalicə həkimi qərar verir, onun laporoskopik və ya açıq yolla tətbiq olunmasını müəyyən edir.
Qadınlarda ağır ürək xəstəlikləri, qanın laxtalanma qabiliyyətinin olmaması, peritonit, kiçik çanaq orqanlarının iltihabi xəstəlikləri laporoskopik əməliyyatın baş verməsinə əks göstəriş sayılır.
Laporoskopik əməliyyatın texnikası
Əksər ginekoloji laporoskopik əməliyyatlar(histereskipiya, mioektamiya və iri əməliyyatlardan başqa digər əməliyyatlar)üç tərəfdən kiçik dəlik açmaqla həyata keçirilir. Bu zaman göbək nahiyədən 10 mm dərinə troakar yeridilir. Qarının aşağı hissəsindən isə iki 0,5 sm ölçüdə troakar açılır. Bu tibbi alətlərin (bıçaq, zajim, biopsiya şporis, iynətutucu və s.) köməyi ilə həyata keçirilir. Alətlər qanaaxmanın nəzarət altına alınması, daxili orqanlara zədə dəyməməsi nəzərə alınaraq həyata keçirilir. Troakar nahiyə 0,5 sm ölçüdə olan yara yapışdırıcısı ilə bağlanır. Dərialtı tikişlər həmin nahiyənin alt hissəsində dəri altında qoyulur. Əməliyyat adətən narkoz altında həyata keçirilir. Bəzi xəstəxanalar isə laporoskopiya əməliyyatını yerli kombinəedilmiş keyləşdirmə yolu ilə həyata keçirir.
Hospitalizasiyanın müddəti və əməliyyatdan sonrakı rejim
Ənənəvi ginekoloji əməliyyatlar zamanı xəstə 10-15 gün xəstəxanada qalır, onun tikişləri isə 6-8 gündən sonra sökülür. Tikişlərin yeri və xəstənin vəziyyəti isə 1,5-2 aya bərpa olunur.
Laporoskopik əməliyyatdan sonra isə xəstə narkozdan ayıldıqdan sonra ona yataq rejimi təyin edilir, əməliyyat olan gün axşam xəstəyə az miqdarda maye içməyə icazə verilir. Əməliyyat gününün səhəri xəstə ayağa qaldırılır, yüngül yemək yeyir. Laporoskopiya əməliyyatından 3-6 gün sonra xəstə evə buraxılır, ilk iki həftə ərzində xəstəyə yara yerlərini yod və ya marqanes məhlulu ilə silmək məsləhət görülür. Bu əməliyyatdan sonra xəstələr 2-3 həftədən fiziki işlərini davam etdirə bilirlər.
Laporsokopiya əməliyyatının üstün cəhətlərindən biri az zədələnmə ilə müşayət edilməsidir. Bu əməliyyat zamanı qarında çapıq toxuma izləri qalmır, kosmetik görüntü pozulmur, əməliyyatdan sonra ağrılar baş vermir. Xəstə stasionarda az müddət qalır və tez reabilitasiya olur. Laporoskopiya əməliyyatının çatışmayan cəhətləri demək olar ki, yoxdur.